Lịch sử vị Anh Hùng cứu Quốc cuối đời Thục An Dương Vương nước ta đang nội thuộc nhà Đông Hán bên Trung Quốc.
Trình Thị Ả Cực Nương gia tặng Lục Khê Chi Thần.
Trước đây nước Việt ta từ đời Hùng Vương kiến Quốc, sau 20 đời Vua Hùng. Rồi đến Vua Thục An Dương Vương dựng nước được 50 năm, sau bị Triệu Đà ở bên Trung Quốc sang chiếm đóng gần 5 đời. Từ đó nước ta bị lệ thuộc nhà Đông Hán rồi đến Tây Hán.
Vua Hán Quang Vũ sai Tô Định đang làm Thái Thú để cai trị nước ta. Tô Định là người tham tàn, bạo ngược làm cho nhân dân trong nước thống khổ. Thời đó ở đạo Sơn Tây, phủ Tam Đới, huyện Mê Linh tức Hát Giang. Có người con gái quan Hùng tướng quân tên là Trưng Trắc đã lấy ông Thi Sách. Tô Định mưu giết ông Thi Sách để mưu đàn áp phụ nữ. Bà Trưng Trắc phẫn nộ cùng với em gái là Trưng Nhị khởi nghĩa binh cứu nước phục thù.
Thời đó ở xã Từ Quán thuộc huyện Giao Thuỷ phủ Thiên Trường, đạo Sơn Nam ( tức Nam Định ngày nay). Có ông họ Trình tên Mẫn, bà là Phan Thị Đát đã ngoài 40 tuổi mà chưa sinh con. Khi đó bỗng nhiên ông chiêm bao thấy người con gái nhan sắc tuyệt vời đến vái chào. Nói là con Vua Thủy Tề Long Cung, tên là Thuỷ Cực Công Chúa không may đánh vỡ chén Ngọc của Vua cha phải đày xuống dương thế 2 kỷ. ( Tức 24 năm) khi mãn kỳ trở về Thuỷ Phủ. Đến ngày 13 tháng 2 năm Nhâm Thân ông bà sinh được một con gái. ( Nhân nằm mộng thấy vậy Trình ông đặt tên con là Ả Cực Nương.
Sau khi trưởng thành học thao lược văn võ song toàn, tài thơ đàn gồm đủ. Lúc đó ở bản xã có nhà họ Nguyễn có con trai tên là Hinh Lang 17 tuổi có văn chương võ bị tinh thông đến cầu duyên, hai bên đẹp duyên kết nghĩa vợ chồng.
Lúc đó Tô Định nghe tiếng Trai tài Gái sắc như thế bèn sai sứ nói hỏi Trình Công để lấy Cực Nương kết nghĩa. Không lấy được Cực Nương, Tô Định ngậm giận lập mưu làm hại. Gần đó Tô Định gọi Hinh Lang cho làm quan Lang Trung sau thừa cơ bắt giam, hãm ghép tội chết. Bà Cực Nương thương xót tức giận định kế hoạch phục thù. Chiêu tập và trăm người luyện tập võ công. Nghe hai bà Trưng khởi nghĩa bình ở Hát Môn, bà Cực Nương đem quân đến gia nhập quân khởi nghĩa đánh Tô Định diệt xâm lăng.
Bà cùng với hai bà Trưng lập đàn lễ Thiên Địa tuyên bố rằng:
Tô Định là người đất Bắc, sang xâm lược nước ta, y là người tham tàn bạo ngược. Ta phải cử nghĩa quân mà trừ lũ xâm lược, rồi tiến quân đánh Tô Định.
Tô Định thua trận trốn về Tàu, dư Đảng của chúng phải hàng quân ta. Bà Trưng lược định toàn quốc 65 thành trong nước lên làm Vua hiệu là Trưng Vương.
Phong cho bà Trưng Nhị là Bình Khôi Công Chúa. Phong cho bà Cực Nương là Hoàng Bà Công Chúa. Bà Cực Nương được phụng mệnh xe giá về nguyên quán. Trong khi thế nước thanh bình, bà được gần cha mẹ và nhân dân. Bà kiến lập hành cung ở thôn Đông, Đoài, Hạ thuộc xã Quy Phú để trú binh giữ Trấn Sơn Nam.
Sau 3 năm nhà Hán sai Mã Viện và Lưu Trọng đem 3 vạn quân sang đánh chiếm nước ta, khi binh tiến đến Lạng Sơn.
Bà Trưng Vương hạ chiếu triệu tập Nam Nữ tướng ta hồi triều.
Bà Cực Nương vâng mệnh tuyển được quân sĩ trong 3 khu gồm 48 người đem quân hồi triều. Cùng quân Trưng Vương tiến đánh Mã Viện ở Lạng Sơn. Đánh nhau hơn một năm. Trưng Vương binh ít, lương hết, lui quân về lập thế thủ ở đất Cấm Khê. Sau bị vây hãm, Trưng Vương đánh một trận sinh tử với quân giặc, lâm trận bị hở giải yếm. Quân giặc biết là nữ tướng, nổ lực chống đánh, Trưng Vương bị thua. Thời đó bà Cực Nương cũng bị vây, bèn hết sức mình đại chiến chém được.
Tỳ Tướng rồi thoát ra cửa Nam, rút quân về xã Quy Cực đóng khu lập dinh đồn để khôi phục nghiệp cũ. Sau quân nhà Hán tiến đến bà Cực Nương thế yếu, chỉ còn đơn đao và ngựa, vừa đánh vừa lui đến cửa biển Nam Hải. Quân Hán đuổi gấp bà bèn xuống biển tự tử để tròn nghĩa vụ nước nhà. Trước khi chết bà nói: Chết vì sự nghiệp của nước là Vinh, vạn vọng Quỷ Thần Trời Đất phù trì cho tròn tiết nghĩa. ( Lúc đó là ngày 8 tháng giếng năm Ất Mùi).
Cách mấy ngày sau, nước thủy triều lớn, nhân dân xã Quy Cực kéo ra bờ sông, thấy tử thi bên sông. Nhân dân sợ hãi ra xem biết rằng đó là bà Cực Nương, xem ra nhan sắc diện mạo như thường. Chợt thấy lúc đó mưa gió kính thiên động địa, sau khi tạnh Sa Thổ, phong thành đống đất, sau nhân dân lập miếu thờ Tả Thần Vị Hiệu, đó là xã Quy Phú đông thôn lập miếu.
Cuối nhà Hán, ông Sỹ Vương sang làm Thái Thú nước ta.
Ông là người nhân hậu đem văn hoá sang đây dạy bảo chúng ta, mở mang mọi việc cho dân. Ông qua xem những di tích lịch sử cũ của Trưng Vương như doanh trại còn tỏ vẻ khí phách Anh Hùng, miếu mạo trang nghiêm. Sỹ Vương bèn tu sửa lại để tưởng nhớ sự nghiệp Anh Hùng của phụ nữ Việt Nam.
Sỹ Vương lại đến xã Quy Phúa huyện Giao Thuỷ Sơn Nam. Nhân nghỉ mát ở thuyền mơ thấy một người Mỹ Nữ mũ áo sắc vàng thoáng qua đầu thuyền mà đi. Từ đấy sấm sét sóng dội. Sỹ Vương hỏi binh sỹ và nhân dân, rồi làm lễ chúc rằng: Nếu có anh linh thì hưởng lễ này, để Âm Phù hộ nước được lâu dài. Hành lễ xong, tự nhiên có đàn sáo, âm nhạc khắp xung quanh đó rồi biến mất.
Sỹ Vương biết rằng anh linh bèn Tặng Phong bà là “Lục Khê Chi Thần”.
Cho 300 quan tiền để nhân dân sửa đền. Khi hoàn thành Sỹ Vương đến làm lễ rồi đề thơ trước đền:
“ Nam thủy uông lương lưu bất tận
Bắc cưu trịnh trọng khối nam tiêu”
“Nghĩa là nước Việt Nam mênh mông chảy không bao giờ hết.
Mối thù đất Bắc trịnh trọng khó tan”.
Đến sau nhân dân cầu đảo vẫn còn linh nghiệm.
Đến đời Vua Thái Tôn nhà Lý, thiên hạ đại hành, Vua lập đàn đảo võ. Đêm nằm mơ thấy một Mỹ Nữ mặc áo đỏ xiêm vàng qua trước mặt Vua. Vua hỏi: Người ấy nói là Thuỷ Cực Công Chúa vâng mệnh Thượng Đế làm mưa. Vua Thái Tôn biết thế bèn lập kiên vũ sư đường, viết Thánh hiệu cùng với Thánh Hiệu hai bà Trưng một sở, phong là Phúc Thần, muôn đời cùng nước, cùng hưởng hoà bình thịnh phúc muôn đời Tôn Kính.
Dịch theo bản sao lục của Ông Nguyễn Hiền thời gian đó vâng lệnh Vua là quản giám Bách Thần Tri Điện Hùng Lĩnh Thiếu Khánh làm ra cho các nơi có Di Tích Lịch Sử.
